Maraqların doğurduğu “narahatlıq”

Fransanın məşhur “La Tribune” nəşrinə müsahibəsində Emmanuel Makron ardıcıl prezidentlik müddətinin iki dəfə ilə məhdudlaşdırılmasının ilk növbədə seçicilərin hüquqlarının pozulması kimi dəyərləndirib. Açıqlamasını özünün üçüncü müddətə namizədlik iddiası olmadığını vurğulayan Makron, ölkə Konstitusiyasına dəyişiklik etmək istəmədiyini qeyd edib.

“Lakin biz qanuna qadağalar daxil edəndə müəyyən mənada seçicilərin suveren azadlığının bir hissəsini əllərindən alırıq”, - Fransa prezidenti deyib.

İndiyədək iki dəfə ardıcıl (2017 və 2022-ci illərdə) prezident seçilmiş Makronun bu postda müddəti hələ 2027-ci ildə bitəcək. Amma məhz ikinci prezidentliyi dövründə onun artıq bir neçə dəfə bu məsələni qabartması əslində üçüncü dəfə prezident kreslosuna iddialı olmadığı barədə bəyanatının səmimiyyətini böyük şübhə altına alır.

Makronun hakimiyyəti dövrü də nəzərə alınmaqla rəsmi Parisin dəfələrlə bir sıra ölkələrdə məhz ardıcıl olaraq iki dəfədən artıq prezident seçilən şəxslərin legitimliyini tanımaması və ümumiyyətlə bunun demokratik prinsiplərlə uzlaşmadığını iddia etməsindən sonra Fransada indi bu normanın insan haqlarının məhdudlaşdırılması kimi qələmə verilməsi bir çox incə mətləblərdən xəbər verir.

Yeri gəlmişkən, 2020-ci ildə Rusiyada ümumxalq referendumuna əsasən Konstitusiya islahatları nəticəsində Vladimir Purtinin əvvəlki prezidentlik illərini sıfırlanmasına və yenidən dövlət başçısı seçilmək hüququ qazanmasına Fransa da daxil olmaqla, bütövlükdə Qərb çox tənqidi münasibət sərgilədi.

Belə yanaşmadan sonra Makronun Fransada üstüörtülü şəkildə ardıcıl olaraq üçüncü müddətə prezident seçkisinə qadağanı guya vətəndaşların seçici hüququnun pozulması kimi təqdim etməsi (əslində isə prezidentlik iddiası) onun siyasi möhtəkirliyinin göstəricisidir.

Əvvəlcə güzgüyə baxmaq lazımdır

Bu baxımdan, ilk növbədə Emmanuel Makronun hakimiyyəti illərində ona etimad göstərmiş fransızların hüquqlarını necə qoruduğuna nəzər salmaq yerinə düşür.

Makron hökumətinin maddi rifahı birbaşa zərbə altına qoyan iqtisadi islahatlar siyasəti 2018-ci ilin oktyabrından 2023-cü ilin yanvar ayının əvvəllərinədək müəyyən fasilələrlə “sarı jiletlilər” adlı izdihamlı etiraz aksiyalarına səbəb olmuşdu. Hüquq mühafizə orqanlarının hərəkat iştirakçılarına divan tutması nəticəsində bir neçə yüz insan öldürülmüş, minlərlə adam xəsarət almış və həbsxanalara salınmışdı.


Bununla kifayətlənməyən Makron preizdentliyinin sonuna 15 dəqiqə qalmış pensiya islahatını tam şəkildə həyata keçirəcəyini bəyan etdi ki, bu da xalqın qəzəbinə səbəb oldu və milyonlarla insanın küçələrə axışmasını şərtləndirdi.

Onun səbatsız daxili siyasəti çox keçmədi ki, fəsadlarını göstərdi. Belə ki, onun “İntibah” partiyası (2016-cı ildə təsis ediləndə “İrəli, Respublika” adlanırdı-red.) 2022-ci ilin yayında keçirilən parlament seçkilərində əvəvlki seçkilərdə qazandığı 289 mandatdan 44-nü itirdi. Bu isə bir sıra qanunların qəbulu üçün zəruri olan mütləq çoxluğun əldən verilməsi demək idi. 2021-ci ildə isə regionlarda keçirilən yerli seçkilərdə Makronun lideri olduğu partiya departament şuralarında 10%-dən az səs topladı.

Hakim partiyanı və lideri Makronu ən ciddi sınaq bu ilin yayında Avropa Parlamentinə seçkilərdə gözləyir. Əksər ekspertlərin fikrincə, Makronun mərkəzçi alyansı isflas uğrayacaq ki, bu da onun siyasi karyerasında ən böyük məğlubiyyət olacaq.

Təsadüfi deyil ki, bir sıra analitiklər Emmanuel Makronun ölkəni sosial-siyasi qarşıdurma həddinə çatdırdığını vurğulayırlar. Bu isə Makronun üçüncü dəfə prezidentlik iddiasının cəmiyyətdə dəstəklənəcəyinə şübhə yaradır.

Evin çölündə vəziyyət içindən də biabırçıdır

Ölkə daxilində etirazlarla üzləşən Makron beynəlxalq müstəvidə öz nüfuzunu gücləndirmək üçün bütün regionlarda yaşanan hadisələrə, xüsusilə də münaqişələrin “tənzimlənməsi” ptoseslərinə müdaxilə etməyə cəhdlər göstərir. Lakin bu “fəallıq” yalnız onun şəxsi iflası ilə yox, bütövlükdə Fransanın qlobal miqyasda geosiyasi baxımdan müflisləşməsi ilə nəticələnib.

Bunun ən bariz nümunəsi əsrlər boyu Fransanın əsas geosiyasi nüfuz məkanı sayılan Şimali Afrikadan qovulmasıdır. Fransa hərbi kontingentinin bir-birinin ardınca Malidən, Burkina-Fasodan, Nigerdən və Çaddan çıxarılması Makron hakimiyyətinin yalnız geosiyasi yox, həm də iqtisadi məğlubiyyətidir. Belə ki, Niger Fransanın Atom Elektrik stansiyaları (AES) üçün hava və su kimi lazım olan uranın Parisə satışını dayandırdı. O cümlədən Nigerdən qızıl alışında da Parisin əli boşa çıxarıldı.

Qara şahmat taxtası – TƏHLİL

Afrika ilə bağlı məsələlərdə ən maraqlı məqam isə Fransanın qovulduğu ölkələrdə Rusiyanın möhkəmlənməyə başlamasıdır. Bunu Moskvanın, həm də Vladimir Putinin şəxsən Emmanuel Makrondan aldığı qisas kimi də qiymətləndirmək olar. Belə ki, Rusiya ilə müharibədə Kiyevə dəstək üçün Ukrayna ərazisinə NATO qüvvələrinin göndərilməsi təkilfini inadkarlıqla gündəmdə saxalayan Makron, 2022-ci il fevralın 20-də Vladimir Putinlə apardığı məxfi danışıqlara jurnalistlərin qulaq asmasına da icazə verib. Onun bu hərəkəti ifşa ediləndən sonra Vladimir Putin Makronun zənglərinə məhəl qoymamağa başladı.

Emmanuel Makronun Qərb ölkələrinin hərbi kontingentinin Ukraynaya göndərilməsi ilə bağlı təklifi isə NATO blokunun və Avropa İttifaqının əksər üzvləri tərəfindən böyük narazılıqla qarşılandı. Alyans üzvləri həm də Makrona 2019-cu ilin noyabrında qurumun dxilində koordinasiyanın tamamailə itdiyi barədə bəyanatını və bunu “beyin ölümü” kimi qiymətlənditməsini bağışlamırlar.

ABŞ, Böyük Britaniya və Avstraliyanın 2021-ci ildə yaratdıqları AUKUS müdafiə alyansı Makronun imicinə həm Fransa daxilində, həm də qlobal miqyasda sarsıdıcı zərbə endirdi. Bu üçlü ittifaqın təsis olunması nəticəsində Paris Avstraliya ilə 56 milyard avroluq müqavilədən məhrum oldu. 2016-cı ildə bağlanmış həmin sazişə əsasən Fransanın “Naval Group” konserni Avstraliya üçün “Barracuda” tipli 12 sualtı qayıq inşa etməli idi. Bu müqavilə Fransanın hərbi gəmi istehsalçılarının 2040-cı ilə qədər işlə təmin olunmasına imkan verirdi.

Lakin AUKUS yaradıldıqdan sonra Avstraliya tərəfindən həmin sifarişin ABŞ-yə ötürülməsi Parislə Vaşinqton və Kanberra arasında böyük qalmaqala səbəb oldu. Makronun bu məsələ ilə bağlı cəsarəti bir neçə acıqlı bəyanatdan və Fransanın ABŞ-dakı və Avstraiyadakı səfirlərinin məsləhətləşmələr üçün Parisə çağırılmasından o yana keçmədi. Onun BMT-də Co Baydenlə görüşündən bir həftə sonra isə Fransa səfiri Vaşinqtona qayıtdı. Beləliklə də, Emmanuel Makrona Qərb dünyasında onun əsl yeri göstərildi.

Məhz bu reallıqlara istinad edən ekspertlər Makronun siyasəti nəticəsində Fransanın düşmənlərin əhatəsinə alındığını vurğulayırlar. Bunun əsas səbəbi isə Fransa preizdentinin hərdəmxəyallığı, zidiyyətli addımları və analitik düşüncə sahibi olmamasıdır. Mövcud dözülməz vəziyyəti düzəltmək üçün isə diplomatik kursun dəyişdirilməsinin vacibliyi vurğulanır. Bunun öhdəsindən isə yalnız Makrondan fərqli dünya görüşünə malik yeni prezident və onun peşəkar komandası gələ bilər.

Makronun üçüncü müddətində maraqlı olanlar

Əslində hakimiyyəti illərində ölkəsinin güclənməsində və xalqının rifahının yüksəldilməsində xüsusi xidməıtləri olan siyasi liderlərin qanunda nəzərdə tutulduğundan artıq sayda dövlət başçısı seçildiyini sübut edən faktlar var. Məsələn, belə işlərdə ən sərt mövqe sərgiləyən ABŞ-nin tarixində Franklin Delano Ruzvelt düz 4 dəfə ardıcıl şəkildə prezident seçilib. Doğrusu, Ruzvelt kimi tarixi bir şəxsiyyəti Emmanuel Makron kimi cılız siyasətçi ilə müqayisə etməyin özü də məntiqi baxımdan yersizdir.

Bununla belə, Rotşildlər ailəsinin Avropadakı bank strukturunda fəaliyyətə başlayan, sonra isə elə Rotşildlərin ssenarisi və dəstəyi əsasında Fransanın prezidenti kreslosuna əyləşdirilən Emmanuel Makronun Vaşinqtonun razılığı olmadan belə bəyanatlar səsləndirməsi inandırıcı deyil. Yeri gəlmişkən, Rotşildlər Makronla sıx əlaqələrinin olduğunu inkar etmirlər.


Belədə, onun Fransada prezident seçkiləri ilə bağlı vətəndaşların hüquqlarının məhdudlaşdırılması barədə bəyanatı da ilk baxışdan göründüyü kimi sıradan açqılama deyil. Başqa sözlə, Vaşinqton və Qərbdəki bəzi dairələr Emmanuel Makronun üzərinə götürdüyü öhdəlikləri hələ tam yerinə yetirmədiyini düşünürlər.

Bu xüsusən də, Moskva ilə mübarizədə Makronun ön plana çıxarılmasında özünü qabarıq şəkildə biruzə verir. Almaniya kansleri Olaf Şoltsun Moskvaya münasibətdə ehtiyatlı davranışları Makronun döyüşkən ritorikası ilə müqayisədə qorxaqlıq təsiri bağışlayır. Belə fürsətdən istifadə edən Makron və onun havadarları Rusiyaya qarşı mübarizənin hərarətini yüksək səviyyədə saxlamaqla yanaşı, çoxəsrlik Fransa-Almaniya rəqabətində Berlinin məğlubiyyətini də rəsmiləşdirməyə çalışırlar.

Təsadüfi deyil ki, Avropa Xarici Əlaqələr Şurasının (ECFR) direktoru Mark Leonard yeni geosiyasi, iqtisadi və iqlim qeyri-sabitliyi dövründə Avropanın üzləşdiyi bütün problemlərin əsasında liderlik böhranın dayandığını və Avropa İttifaqını bu böhranın məngənəsindən yalnız Fransa prezidenti Emmanuel Makronun gələ biləcəyini iddia edir.

Bu isə bir daha sübut edir ki, Makronun ardıcıl prezident seçkilərinin sayı ilə bağlı dedikləri heç də təsadüf olmayıb, müəyyən qüvvələrin onu 2027-ci ildə də Fransanın rəhbəri kreslosunda saxlamaq planlarının anonsudur.

Sahil İsgəndərov
AzVision.az