Hazırda rubl ən qeyri-sabit valyuta olaraq türk lirəsi və Braziliya realı ilə uğurla yarışır. Ümumilikdə bu üç valyuta hazırda qeyri-sabit hesab olunurlar və buna görə də, uzunmüddətli investisiyalar üçün cəlbedici deyillər.

Rusiya rublunun dollar və avroya nisbətdə hazırkı mənfi dinamikasına eyni anda bir neçə amil təsir edir.
Birincisi, ABŞ və Avropa İttifaqında 2022-ci ilin birinci yarısından bu günə kimi faiz dərəcələrinin kəskin artması dünyanın bir çox ölkələrinin valyutalarının dollar və avroya nisbətdə ucuzlaşmasına səbəb olub. Bu öz milli valyutasını faktiki və ya de-yure dollara bağlamış dövlətlərə şamil edilmir. Misal olaraq kifayət qədər uzun müddətdir ki, məzənnəni bir ABŞ dollarına nisbətdə 1,7 manat səviyyəsində saxlayan Azərbaycanın adını çəkərdim.
Risklərin artması və buna uyğun olaraq məzənnənin yüksəlməsi ilə müşayiət olunan belə bir kurs dövlətin iqtisadiyyatı üçün çoxlu mənfi nəticələr doğurur - məsələn, ixracın azalması və idxalın artması, habelə faiz dərəcələri uzun müddət yüksək səviyyədə qalacağı təqdirdə iqtisadiyyatın praktiki durğunluğu və perspektivdə tənəzzülü kimi. İqtisadiyyatı sıfır artım həddinə düşən və dörddə üç azalma müşahidə olunan Avropa İttifaqında hazırda baş verənlər məhz budur. Almaniyada isə ümumilikdə demək olar ki, üç rübdür azalma və sıfır həddi müşahidə olunur. ABŞ iqtisadiyyatının artım templəri Avropa ilə müqayisədə müsbətdir, lakin bu ilin payızında Amerika iqtisadiyyatına ciddi böhran vəd edən ekspertlər də az deyil. Onların fonunda Rusiya iqtisadiyyatı tarixdə görünməmiş sanksiyalara məruz qalsa belə, xırda müsbət göstəricilər nümayiş etdirir.

“Rublun zəifləməsi MDB ölkələrinə də təsir edəcək” – Ukraynalı ekspert

İkincisi, Rusiya Mərkəzi Bankı təxminən 10 il əvvəl rublun məzənnəsinin hədəflənməsindən imtina edərək, yalnız fövqəladə hallarda müdaxilələrlə kifayətlənib. Dollara və avroya cari tələb və təklif elə bir şəraitdə formalaşır ki, Rusiyanın postsovet tarixində ilk dəfə həm ixrac, həm də idxal ödənişlərində ABŞ dolları və avronun payı 50%-dən aşağı düşüb və azalmaqda davam edir. Əgər əvvəllər rublun dost olmayan dövlətlərin valyutalarına nisbətdə ucuzlaşması Moskvada narahatlıq doğururdusa, indi bu, milli iqtisadiyyat üçün ciddi təhlükə yaratmır.

Bu yazını da oxuyun:
Lirə niyə batır yerə? | Pərviz Heydərovun şərhi

Üçüncüsü, 2023-cü ilin iyununda - iyulun əvvəlində Rusiyanın ən böyük pərakəndə satış şirkəti “Maqnit” öz səhmlərini xarici səhmdarlardan geniş miqyasda satın aldı. Bu məqsədlər üçün şirkət 20 milyard rubldan çox vəsait xərcləməyə hazırdır. O, səhmləri geri almaq üçün birja ticarəti zamanı rublu dollara dəyişdirəcək. Xaricə tətilə gedən zaman VISA və “MasterCard” kartları bloklanan, bu səbəbdən nağd pul ödəməyə məcbur olan milyonlarla rusiyalının nağd dollara mövsümi tələbatının yaranmasının xarakteri təxminən eynidir. Avqustda “Maqnit” və rusiyalı turistlərin dollar alması azaldıqdan sonra rublun bahalaşması qaçılmazdır. Bu, uzun illərdir baş verir, bu il də belə olacaq.

Əgər Rusiya şirkətləri və onların MDB ölkələrindəki tərəfdaşları arasında hesablaşmalar rus rublu və ya tərəfdaş ölkələrin milli valyutası ilə həyata keçirilirsə, onda heç bir nəticə olmayacaq, bazar oyunçuları çox güman ki, heç nə hiss etməyəcəklər. Rublun ucuzlaşmasının mənfi təsiri qarşı tərəfin valyutasının ABŞ dollarına bağlandığı və rubla nisbətdə məzənnəsinin ABŞ valyutası ilə eyni vaxtda yüksəldiyi hallarda mümkündür.

Bu gün Azərbaycanın timsalında məhz belədir. İndiki halda nəticələr standart olacaq: Rusiya biznesinin Azərbaycanda mal və xidmətləri alması getdikcə baha başa gələcək, ona görə də, onların həcmi və Azərbaycandan mal idxalı azalacaq.

Eyni zamanda, Rusiya mallarının Azərbaycana ixracı getdikcə daha cəlbedici olacaq. Çünki Rusiya şirkətləri öz məhsullarını manatla satmaqla onları Rusiya biznesi üçün daha sərfəli qiymətə axtardıqları rubla dəyişmək imkanı əldə edirlər. Bəzi Rusiya şirkətləri Azərbaycan bazarında onlar üçün cəlbedici olan məhsulların payını artırmaq istədikləri üçün, yəqin ki, hətta mallarının qiymətini manatla dempinq etməyə üstünlük verəcəklər. Amma məzənnə sabitləşəndən sonra bu amilin təsiri azalacaq.

Stanislav Tkaçenko
İqtisad elmləri doktoru, Sankt-Peterburq Dövlət Universitetinin professoru
Xüsusi olaraq AzVision.az üçün