2020-ci ildən sonra iqtisadiyyatımız sürətlə bərpa olunmağa başladı. Ötən il 5,6%-lik iqtisadi artım göstəricisi ölkənin tənəzzüldən çıxdığını deməyə əsas verdi. Cari ilə gəldikdə isə 8 ayın nəticələrinə əsasən ümumən 5,8% olmaqla, qeyri-neft sektoru üzrə 10,3%, qeyri-neft sənayesində 9% artım qeydə alınıb. Xarici ticarət dövriyyəsi 35 milyard dollar təşkil edib. Strateji valyuta ehtiyatlarımız 2,7 milyar dollar artaraq 56 millyarda yaxınlaşmaqla, xarici borcumuzu 7 dəfədən çox üstələyir.

Dövlət büdcəsinin icrasına gəlincə, ilin ortasında Dövlət Vergi Xidmətinin xəttilə büdcəyə 6 milyard 482 milyon 100 min manat vəsait daxil edilmişdi ki, bu da proqnoza nisbətən 2 milyard 64 milyon 700 min manat və ya 46,7 % çox demək idi. 2021-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə isə 2 milyard 140 milyon 100 min manat və ya 49,3 faiz çox...

Bu vəsaitin 67,6 %-nin və yaxud 4 milyard 381 milyon 300 min manatının qeyri-neft-qaz sektorundan daxilolmaların payına düşməsi və 2021-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 1 milyard 206 milyon manat və ya 38% çox olması xüsusən böyük önəm daşıdı. Düzdür, burada inflyasiyanın da rolu var və bunun da təsirləri az deyil. Ancaq bunu çox da şişirtməyə dəyməz.

Bəs, növbəti ilin dövlət büdcəsi layihəsində ilk olaraq diqqəti çəkən nədir?

Bir yazıda bütün aspektlərə toxunmaq mümkün deyil. Lakin gəlirlərimizin əsasını neft dollarları təşkil etdiyindən, öncə diqqəti çəkən Dövlət Neft Fondundan (ARDNF) transfert məsələsidir. 2023-cü ildə büdcə gəlirlərimizin 53%-i və ya 16 milyard 297 milyon manatı neft sektorunun payına düşəcək. ARDNF-dən büdcəyə 11 milyard 280 milyon manat transfert həyata keçiriləcək. Bu da büdcə gəlirlərinin 36,7%-i deməkdir.

Manatın sabitliyi nəyə zərərdir və bunun qarşısını almaq lazımdırmı – TƏHLİL

Xatırladım ki, keçən il və ondan əvvəlki ildə - 2020-ci ildə də dövlət büdcəsinə ARDNF-dən transfert eyni məbləğdə - 12 milyard 200 milyon manat həyata keçirilmişdi. Cari ilin dövlət büdcəsində isə Fonddan transfert 510 milyon manat və ya 4,2 faiz çox proqnozlaşdırılırdı. Yəni, 12 milyard 710 milyon manat məbləğində...

Ancaq məlumdur ki, dövlət başçımız İlham Əliyevin göstərişi ilə Milli Məclisdə iyun ayında 2022-ci ilin dövlət büdcəsi haqqında qanuna dəyişikliklər edildi. Dəyişikliklərə əsasən 2022-ci ilin gəlirlər 2 milyard 381 milyon 800 min manat və ya 8,9 faiz artırılaraq 29 milyard 197 milyon 800 min manat, xərclər isə 2 milyard 424 milyon 800 min manat və ya 8,1 faiz artırılaraq 32 milyard 303 milyon 800 min manat edildi. Və bu zaman, Neft Fondundan dövlət büdcəsinə nəzərdə tutulan 12 milyard 710 milyon manat transfert məbləği 1 milyard 192 milyon 500 min manat məbləğində azaldılaraq, 11 milyard 517 milyon 500 min manat edildi. ARDNF-dən transfert büdcə gəlirlərinin 39,4%-ə endirildi.

Növbəti, yəni 2023-cü ildə isə ARDNF-dən büdcəyə 11 milyard 280 milyon manat transfert həyata keçiriləcək ki, bu da büdcə gəlirlərinin 36,7%-ni təşkil edəcək. Halbuki, ümumən dövlət büdcəsinin həcmi bu ildəkindən artıq olacaq.

2023-cü ilin dövlət büdcəsinin gəlirləri 30 milyard 720 milyon 700 min manat, xərclərisə 33 milyard 300 milyon manat nəzərdə tutulub. Bu, gəlirlər baxımından 2022-ci ilin dəqiqləşdirilmiş proqnozu ilə müqayisədə 1 milyard 522 milyon 900 min manat (5,2 %), 2021-ci ilin icra göstəricilərinə nisbətdəsə 4 milyard 324 milyon 400 min manat (16,4 %) çox, xərclər sarıdansa 2022-ci ilin dürüstləşdirilmiş proqnozu ilə müqayisədə 9 milyard 96 milyon 200 min manat (3,1%), 2021-ci ilin icra göstəricilərinə nisbətdə 5 milyard 877 milyon 600 min (21,4%) manat çox deməkdir.

Göründüyü kimi, ARDNF-dən transfert məbləğinin azaldılması xətti davam edir. Və bu çox təqdirəlayiq haldır. Dövlət başçımızın 2016-cı il 6 dekabr tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının milli iqtisadiyyat perspektivi üzrə Strateji Yol Xəritəsi”nə əsasən 2025-ci ilə qədər dövlət sektorunda xərclənən neft vəsaitlərinin payını 15%-ə endirmək planına uyğundur.

Buna zəmin yaradan nədir?

Birincisi, qeyri-neft-qaz sektorundan gəlirlərin artması, ikincisi, xam neft ilə təbii qazın beynəlxalq qiymətlərinin xeyli müddətdir əlverişliyi, üçüncüsü, ölkədə 2019-cu ildən həyata keçirilməyə başlanılan vergi-büdcə-fiskal siyasətindəki dəyişiklər və islahatların nəticəsi, beşincisi, bir çox biznes dairələrinin işlərində yaranan şəffaflıq, dürüstlük, hesabatlılıq və sair. Bu siyahını bir az da uzatmaq olar. Lakin...

Neft Fondundan büdcəyə transfertin azaldılması xəttinin davamlı inkişafı üçün iqtisadiyyatda keyfiyyət dəyişiklikləri hələ dərinə işləməli, dövlət gəlirlərinin strukturunda qeyri-enerji sektoru üzrə mənbələrdən mədaxil heç bir qiymət artımı və inflyasiya kimi amillərə söykənməməli, ümumiyyətlə bu istiqamətdə artım sırf ekstensiv əsaslar üzərində köklənməlidir.

Bu zaman 2023-cü ildən sonrakı illər üzrə də dövlət büdcəsi layihələrində ARDNF-dən köçürmənin azalacağının şahidi olacağıq.


Pərviz Heydərov
Azvision.az üçün