2023-cü ildə dünya "Bennu" asteroidindən nümunələr toplayaraq 7 illik səyahətini tamamladıqdan sonra Yerə qayıdan OSIRIS-REx kosmik gəmisi və Hindistanın “Çandrayaan-3 Proqramı” ilə Ayın cənub qütb bölgəsində apardığı araşdırma kimi mühüm kosmik missiyalara şahid oldu.

Aya qayıdış layihəsi olaraq da bilinən "Artemis Proqramı" kimi Yerin peykinin naməlum sahələrinin araşdırılmasına yönələcək kosmos missiyalarla 2024-cü il kosmik kəşflər və araşdırmaları baxımından həyacanlı il olacaq.

Artemis II

1969-cu ildə "Apollon 11" missiyası ilə tarix yazan və 1972-ci ildə "Apollon 17" missiyası ilə Aya insanlı son uçuş edən NASA "Artemis Proqramı" ilə yenidən Aya astronavt göndərməyi hədəfləyir. Proqramın birinci mərhələsi olan "Artemis I" 2022-ci ilin dekabrında ümumilikdə 25 gün davam edən Orion kosmik gəmisinin Ay orbitində turunu tamamlayaraq Sakit Okeana müvəffəqiyyətlə enməsi ilə başa çatıb. Orion kosmik gəmisinin ilk ekipajlı missiyası olan "Artemis II" missiyasında astronavtların Aya enmədən Yerə qayıtmaları planlaşdırılır. 4 astronavtın Aya 10 günlük 10 min 300 kilometrlik səyahətini əhatə edən missiya 2024-cü ilin noyabr ayında həyata keçiriləcək. Hər şey planlaşdırıldığı kimi getsə, insanların ilk dəfə Ayın cənub qütbünü tədqiq edəcəyi proqramın son mərhələsi "Artemis III" missiyasının yolunu açacaq. Digər tərəfdən, səthdəki su buzu və digər mümkün qaynaqları araşdıracaq başqa bir NASA Ay layihəsi olan "VIPER"in də bu ilin son aylarında Ayın səthinə enmək üçün kosmosa göndəriləcəyi gözlənilir.

CLPS

NASA-nın “Artemis Proqramı” çərçivəsində ekipajlı səyahətlərlə yanaşı, robotların köməyi ilə Ayın tədqiqi üçün də əhatəli planları var. 2024-cü ildə NASA əsas məqsədlərindən biri Aydakı resurslardan yanacaq kimi istifadə imkanlarını araşdırmaq olan "Kommersiya Ayın Yük Yükü Xidmətləri (CLPS) Proqramı" çərçivəsində Aya 4 nəqliyyat vasitəsi göndərəcək.

SİM

Yaponiyanın həssas eniş texnologiyalarını Ay səthində sınaqdan keçirməyi qarşısına məqsəd qoyan "Ayı Tədqiq etmək üçün Ağıllı Eniş sistemi (SLIM)" JAXA və NASA-nın qalaktikaların sürətini və quruluşunu öyrənmək üçün başlatdığı layihə 2023-cü ilin sentyabrında "Rentgen Şüaları və Spektroskopiya Missiyası" (XRISM) çərçivəsində kosmosa buraxılıb.

2023-cü ilin dekabrında orbitə uğurla daxil olan "SLIM"in yanvarın 20-də Aya doğru enişinə başlayacağı gözlənilir. "Mitsubishi Electric"in istehsalı olan 700 kiloqramlıq eniş aparatı daşıdığı zond vasitəsilə Ayın səthində hərəkət edə biləcək. Yaponiyanın Ayla bağlı əldə edəcəyi məlumatlar “Artemis” proqramında istifadə olunacaq.

Çang 6

"Çin Ayın Kəşfiyyat Proqramı" (CLEP) çərçivəsində 2030-cu ilə qədər tamamlanması planlaşdırılan pilotsuz kəşfiyyat missiyaları ilə Çin Milli Kosmik İdarəsi (CNSA) Ayın qaranlıq hissəsindən qaya və torpaq nümunələrinin toplanması məqsədi daşıyan "Çang'i 6" kəşfiyyat sistemini mayda kosmosa göndərməyi hədəfləyir. "Çang'i 6" həmçinin mənfi ion və qaz detektorları da daxil olmaqla bəzi tədqiqat alətlərini Fransa, İtaliya, Pakistan və Avropa Kosmik Agentliyi (ESA) üçün Aya aparacaq.

Digər tərəfdən, kəşfiyyat vasitəsinin Ayın uzaq tərəfi ilə əlaqəsini təmin etmək üçün hazırlanan "Çüeçiao-2 (Magpie Bridge-2)" ötürmə peykinin 2024-cü ilin ilk yarısında kosmosa buraxılması hədəflənir. Çin İnsanlı Kosmos Proqramı Agentliyi (CMSA) "Çanq'i" missiyalarına əlavə olaraq 2030-cu ilə qədər Aya astronavt göndərməyi planlaşdırır.

Aytən Zəhra
AzVision.az