Rusiya ilə Türkiyə arasında son günlər artan gərginliyin mümkün təhlükəli nəticəsi iki ölkənin hərbi toqquşma ehtimalıdır. Bununla bağlı artıq real proqnozlar səsləndirilir və hətta Türkiyə ilə Rusiyanın hərbi qüvvələri müqayisə olunaraq, üstünlük daha çox birinciyə verilir.

Bu məsələdə ən təhlükəli məqam baş verə biləcək qarşıdurmanın məkanı ilə bağlıdır ki, belə olan halda Azərbaycan ərazisi də mümkün risk qrupuna daxil olur. Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində gərginliyin yaranması və sonrakı mərhələdə rus-türk müharibəsi meydanına çevrilməsi ölkəmiz üçün ən arzuolunmaz variantdır. Odur ki, hazırkı məqamda Azərbaycan diplomatiyasının üzərinə düşən əsas vəzifə hadisələrin bu tip inkişafına yol verməmək və ölkəni risk qrupundan çıxarmağa nail olmaqdır.

Rus-türk gərginliyinin yenidən dünya siyasi gündəmini zəbt etməsinin səbəbi nədir və hadisələrin mümkün inkişaf variantları necə ola bilər?

Məlumdur ki, Rusiya bu ilin sentyabr ayında parlament seçkilərinə hazırlaşır və ölkə üçün hazırk; dözülməz iqtisadi vəziyyətdə seçkilərə getmək hakimiyyətin sonu ilə nəticələnə bilər. Kreml, təbii ki, 2011-2012-ci illərdə parlament seçkilərindən sonrakı kütləvi etiraz aksiyalarını unutmayıb. Həmin vaxt yüz mindən artıq insan aylarla Moskvanın mərkəzində seçki saxtakarlığına etiraz etmiş, etiraz aksiyaları bütün ölkəni bürümüşdü.

Yeri gəlmişkən, o dövrdə neftin barrelinin illik orta qiyməti 120 dollar təşkil edirdi. Yəni ölkə iqtisadiyyatının vəziyyəti qənaətbəxş hesab oluna bilərdi və hakimiyyətin təbliğat maşınında istifadə üçün kifayət qədər müsbət xarakterli material toplanmışdı. Hazırkı vəziyyət isə Kreml üçün heç də ürəkaçan hesab oluna bilməz və hətta Qızıl meydanın “maydan”a çevrilcəyi ehtimalını belə, tam istisna etmək olmaz.

Belə bir məqamda neftin qiymətində müəyyən diqqətçəkən artım Kreml üçün xilasedici kəmər ola bilər. Söhbət heç iqtisadi dirçəlişdən də getmir. Söhbət hakim partiya ətrafında uğurlu seçkiqabağı təbliğatın aparılması üçün resurs rolunu oynaya biləcək informasiyadan gedir. Məsələn “Amerikanın Rusiyaya qarşı iqtisadi təzyiqləri əks təsirlə nəticələndi və Vaşinqton geri çəkilməyə məcbur oldu” tezisinə uyğun təbliğatın qurulması mümkündür.

Ehtimal etmək olar ki, Kreml məhz bu məqsədlə Amerikadan güzəştlərə nail olmaq üçün hərəkətə keçdi. Suriya prezidenti Bəşər Əsədin hakimiyyətdən uzaqlaşdırılacağına Putinin razılıq verməsi ilə bağlı ilin əvvəlində Qərb mətbuatında yayılan informasiyalar bununla bağlı ola bilərdi. Guman ki, Rusiya neftin qiymətlərində artım müqabilində Əsədi qurban verməyə hazır idi. Lakin bu plan müəyyən səbəblərdən baş tutmadı.



Planın baş tutmamasının müxtəlif səbəbləri ola bilər. Məsələn, Qərb iqtisadi sanksiyaların ləğvi müqabilində Rusiyadan daha böyük güzəştlər tələb edə bilərdi. Tutalım, Bəşər Əsədin hakimiyyətdən uzaqlaşdırılması ilə yanaşı, Ukraynanın şərqindən rus silahlı qüvvələrinin çıxarılması, hətta Krımın Ukraynaya geri qaytarılması kimi şərtlərin irəli sürülməsi mümkündür. Mahiyyət etibarilə bu gün dünyada yarananmış iqtisadi böhranın kökündə Krımın Rusiya tərəfindən ilhaqı dayanmırmı?

Əsədin devrilməsi planını icra etməli olan (bu barədə `Stratfor` agentliyi məlumat versə də, Kremlin mətbuat xidməti informasiyanı təkzib edir) Rusiya Dövlət Kəşviyyat İdarəsinin rəhbəri general Serqunun Livanda qətli daha çox bu planla razılaşmayan şiə qüvvələrin işi kimi görünsə də, əslində Qərb koalisiyasının maraqlarına daha çox uyğun gəlir. Nəticədə, Moskva ilə Tehran və Dəməşq arasında ixtilaf yaranır və onsuzda zəif olan Rusiya-şiə birliyində çatlar əmələ gəlir. Üstəgəl, İrana qarşı sanksiyaların ləğvindən dərhal sonra Tehranın neftin ixracını artırması qiymətləri daha da aşağı saldı və Moskvanın qiymət artımına hesablanmış siyasətinin reallaşmasını daha uzaq üfüqlərə yolladı. Bu addımın İran-Rusiya münasibətlərinə təsirsiz ötüşmədiyini də əminliklə söyləmək olar.

Moskvanın Krım və Suriyadan geri çəkilməsi Kremlin bu günə qədər apardığı siyasətin fiaskoya uğradığını sübut edəcəyi üçün Rusiyanın Suriyada hərbi zərbələrini artırmaqdan başqa çıxış yolu qalmadı. Kreml hələ də ümid edir ki, Suriyada hərbi zərbələrinin miqyasını genişləndirdikcə Qərbdən sanksiya məsələsində güzəşt əldə edəcək. Moskvanı ümidləndirən əsas məqamlardan biri də hərbi zərbələrin artması fonunda miqrantların sayının çoxalmasıdır ki, Avropa ölkələri bu təzyiqə tab gətirməyə bilərlər. Bundan əlavə, Rusiyanın Baltikyanı ölkələrlə sərhəddə hərbi təlimlərə start verməsi əlavə təzyiq metodudur.

Lakin görünən odur ki, Qərb Rusiyanın Suriyada hərbi manevrləri genişləndirməsində hətta, Suriyada yerüstü əməliyyatlara başlamasında maraqlıdır. Türkiyə ilə düşmənçilik buna əlavə stimul qatır. Məlumdur ki, müharibə çox bahalı oyundur və Rusiyanın son maliyyə ehtiyatlarının tükədilməsi üçün bundan gözəl vasitə ola bilməz.

Ankara bir tərəfdən Qərbin maraqlarını təmin etməklə yanaşı, öz milli maraqlarını da güdür. Rusiyanın Suriyaya qoşun yeritməsi Türkiyənin Suriyaya daxil olması üçün bəhanə yaradacaq və ən azı özünə yaxın strateji ərazilərin (əsasən Aralıq dənizi sahili) nəzarətə götürülməsinə şərait yaradacaq. Rusiyanın Suriyada quru əməliyyatlarda məğlub olacağını isə indidən əminliklə demək olar. Çünki ruslara qarşı tək Türkiyə deyil, Suriyaya daxil olmağa can atan Səudiyyə Ərəbistanı, Rusiyanın özünə düşmən elan etdiyi İŞİD və Ən-Nusra terror təşkilatları kimi qüvvələr də vuruşacaqlar. Əlavə olaraq hansısa qərb ölkələrinin, hətta ABŞ-ın kömək məqsədilə müdaxiləsi mümkündür. Yəni Rusiya Suriyada bir neçə cəbhədə mübarizə aparmalı olacaq.

Lakin Rusiyanın çəkişmə məkanı kimi Azərbaycan ərazisini seçməsi ən təhlükəli ssenarilərdən biridir. Odur ki, Ankara və Bakı bunun baş verməməsi üçün bütün mümükün variantlardan istifadə edəcəklər. Ərdoğanın məhz Gəncə şəhərinə səfər etməsi Türkiyənin Azərbaycana birmənalı dəstəyindən xəbər verir. Xatırlatmaq yerinə düşər ki, Qəbələ RLS-dən Rusiya qoşunların çixarılması ərəfəsində də, Ərdoğan məhz Qəbələdə prezident İlham Əliyevlə görüşmüşdü.

Bununla belə, Rusiya ilə Türkiyənin hansı halda Qarabağda toqquşa biləcəyi və bunun geosiyasi nəticələrinin nədən ibarət olcağı maraqlıdır. Növbəti yazıda bu məsələ təhlil olunacaq.

Tofiq Əsgərov
AzVision.az