Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 2016-cı il 21 may tarixli Fərmanla "Malların və nəqliyyat vasitələrinin gömrük sərhədindən keçirilməsi üçün “Yaşıl dəhliz” və digər buraxılış sistemlərindən istifadə qaydalarını" təsdiq edib.

Fərmana əsasən, malların və nəqliyyat vasitələrinin gömrük sərhədindən keçməsi üçün yaşıl, mavi, sarı və qırmızı dəhliz buraxılış sistemləri tətbiq ediləcək. Malın hansı dəhlizdən keçməsini avtomatlaşdırılmış elektron informasiya sistemi risk qiymətləndirilməsi əsasında həyata keçirəcək. Fərman məmur-sahibkar münasibətlərini rəqəmsallaşdıracaq ki, bu da açıq hökumət prinsiplərinə uyğundur.

Bəs bu, idxalatçıya nə verir? İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin İcraçı direktoru Vüsal Qasımlının sözlərinə görə, ilk növbədə sahibkar məmnuniyyəti. Çünki idxalçıdan yeganə tələb odur ki, gömrük sərhədini keçməzdən ən azı 1 saat əvvəl gömrük orqanlarına elektron formada qısa idxal bəyannaməsi göndərsin. “Yaşıl dəhliz”dən istifadə zamanı idxalçıdan sadəcə olaraq, sərhəd-buraxılış məntəqələrində məlumatlandırma və qeydiyyat əməliyyatlarının yerinə yetirilməsi tələb olunur. “Yaşıl dəhliz”dən istifadə edən idxalatçılar gömrük sərhədini keçdiyi andan öz malları üzərində sərəncam verə biləcəklər.

Bəs necə olur ki, elektron informasiya sistemi riski aşağı qiymətləndirir və idxalçı "Yaşıl dəhliz"dən istifadə edir? Vüsal Qasımlının sözlərinə görə, bunun yeganə yolu maliyyə intizamı, əvvəllər aparılan idxal əməliyyatlarının qanuna uyğunluğu, gömrük və vergi borcunun olmaması, inzibati və ya cinayət məsuliyyətinin yoxluğu və malların düzgün uçotudur. Deməli, "Yaşıl dəhliz" təkcə sahibkar məmnuniyyəti deyil, həm də sahibkarlıq fəaliyyətinin qanunauyğunluğunun stimullaşdırılmasıdır. Hər bir idxalçı qəbul etməlidir ki, əgər risk ehtimalını artırsa, onda uyğun olaraq mavi, sarı və qırmızı dəhlizlərdən istifadə etməli olacaq. Məsələn, "Qırmızı dəhliz"də gömrük nəzarətinin bütün formaları tətbiq olunur. Aydındır ki, hər bir sahibkar qanunlara daha çox riayət etməklə və məsuliyyətli olmaqla "Yaşıl dəhliz"dən istifadə hüququ qazanmağa çalışacaq.

İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin İcraçı direktoru deyir ki, bu cür yanaşma idxal edilən malın gömrük qeydiyyatına alınması üçün əlavə stimul yaradacaq və dövlət büdcəsinə gömrük rüsumu, ƏDV, aksiz və yol vergisinin alınması imkanlarını daha da genişləndirəcək. İdxal zamanı rəsmi qeydiyyata düşməklə sonra həmin məhsulların ölkə daxilində də leqal dövriyyəsi təmin edilir. Bu isə dövlət büdcəsinin gəlirlərinin təmin olunması və biznesin daha da leqallaşdırılması üçün əlavə imkanlar yaradır.

- 2015-ci il ərzində gömrük hüquqpozmaları sahəsində 579 cinayət xarakterli fakt və 8627 inzibati xəta faktları qeydə alınıb. "Yaşıl dəhliz"in tətbiqi həm cinayət, həm də inzibati xəta faktlarının azalmasına şərait yaradacaq. Bu xüsusda daha bir vacib məqam ondan ibarətdir ki, Prezident İlham Əliyevin dizayn verdiyi iqtisadi islahatlar kompleks xarakter daşıyır. Belə ki, Cinayət Məcəlləsinə edilən son dəyişikliyə əsasən iqtisadi sahədə törədilən cinayətlərə görə məsuliyyət yüngülləşdirilir və dekriminallaşdırılır. Məsələn, əvvəllər vergi və gömrük rüsumlarından 2000 manat məbləğində yayınan sahibkarlar cinayət məsuliyyətinə cəlb edilirdisə, indi bu hədd 20 min manat olub. Həmçinin iqtisadi fəaliyyət sahəsində olan cinayətlər fəslində cinayət məsuliyyəti yaradan hədd 1000 manatdan 20 min manata çatdırılıb. Bu da həmin məbləğə qədər olan hissədə əməllərin dekriminallaşdırılması deməkdir. Statistik təhlillərə əsasən cinayət məsuliyyəti yaradan məbləğin artırılması vergidən yayınma cinayət işlərinin təqribən 40%-ni, qanunsuz sahibkarlıq cinayət işlərinin 30%-ni dekriminallaşdıracaqdır. "Yaşıl dəhliz"in tətbiqi və dekriminallaşdırma azad sahibkarlığın inkişafını sürətləndirir,- deyə Vüsal Qasımlı bildirib.

Onun sözlərinə görə, 2015-ci ildə Azərbaycana idxalın 495,4 milyon ABŞ dolları dəniz nəqliyyatı, 5,1 milyard ABŞ dolları dəmir yolu nəqliyyatı, 1,9 milyard ABŞ dolları avtomobil nəqliyyatı və 15,5 milyon ABŞ dolları hava nəqliyyatı vasitəsilə gerçəkləşdirilib. Fərmana əsasən bütün gömrük sərhəd buraxılış məntəqələrində buraxılış sistemlərinin tətbiqi ilə əlaqədar müvafiq infrastruktur yaradılacaq. Yəni sahibkar dəmiryolu, hava yolu, su yolu və avtomobil yolu ilə idxal əməliyyatı həyata keçirərkən "Yaşıl dəhliz"dən faydalana biləcək.

İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin İcraçı direktorunun sözlərinə görə, Azərbaycanda gömrük islahatları sahəsində atılan addımlar Dünya Bankı tərəfindən hazırlanan "Doing Business" hesabatında ölkəmizin "Beynəlxalq ticarət" kriteriyası üzrə mövqelərinin yaxşılaşdırılması üçün zəmin yaradır. Xüsusən idxal zamanı sərhəd və gömrük nəzarətinə sərf edilən vaxt və xərc, həmçinin sənədlərin rəsmiləşdirilməsinə tələb olunan zaman və xərcin azalması proqnozlaşdırılır. Qeyd edilməlidir ki, Dövlət Gömrük Komitəsi 27 yanvar 2016-cı il tarixdən gömrük bəyannamələrinin tərtib edilməsinə görə xidmətlərə 70% güzəşt tətbiq edərək xidmət haqqını 50 AZN-ə endirib. Azərbaycanda aparılan digər sürətli iqtisadi islahatları da nəzərə alsaq, ölkəmizin növbəti "Doing Business" hesabatında sürətlə irəliləməsinin şahidi olacağıq.

İslahatın növbəti mərhələsində Dövlət Gömrük Komitəsi, Dövlət Sərhəd Xidməti və Dövlət Miqrasiya Xidməti arasında məlumat mübadiləsinin aparılması təşkil ediləcək. Bununla da, vahid informasiya bazası dövlət idarəetməsinin daha da təkmilləşdirilməsi və səmərəliliyinin artırılmasına töhfə verəcək. Kənd Təsərrüfatı və Səhiyyə nazirliklərinin Dövlət Gömrük Komitəsi ilə əməkdaşlığının təmin edilməsi isə ziyanverici orqanizmlərin və xəstəliklərin ölkə ərazisinə yayılmasının qarşısının alınmasına hesablanıb.

Vüsal Qasımlının sözlərinə görə, Azərbaycanda "Yaşıl dəhliz"in yaradılması ölkəmizin Şərq-Qərb və Şimal-Cənub daşımalarında əhəmiyyətini daha da artırır. Belə ki, Azərbaycan və Qazaxıstan arasında, eyni zamanda Qazaxıstanla Çin arasında ikitərəfli qaydada "yaşıl dəhliz"in yaradılması Böyük İpək yolu üzrə daşımaların sürətləndirilməsini təmin edir. Yəni Bakıdan Şanxaya qədər uzanan "yaşıl dəhliz" təkcə Azərbaycan deyil, həm də tranzitlə məşğul olan sahibkarlar üçün cəlbedicidir. Digər tərəfdən isə, ikitərəfli qaydada Azərbaycan, Rusiya və İran arasında "yaşıl dəhliz" Şimal-Cənub istiqamətində də nəqliyyat dəhlizinin imkanlarını genişləndirəcək. Nəzərə alanda ki, Azərbaycanın yaxın perspektivdə kənd təsərrüfatı və ərzaq malları kimi bazarlara tez çatdırılması tələb olunan ixrac potensialı genişdir, onda "yaşıl dəhliz"in əhəmiyyəti bir qədər də artmış olur.

- Azərbaycanda aparılan davamlı iqtisadi islahatların tərkib hissəsi olaraq gömrük islahatlarının yeni mərhələsinin əsası “Gömrük sistemində islahatların davam etdirilməsi ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 4 mart tarixli Sərəncamı ilə qoyulub. Hazırda Azərbaycanın gömrük sistemində islahatlar Dünya Gömrük Təşkilatının qəbul etdiyi "21-ci əsrdə gömrük" adlı sənəddə irəli sürülən müddəaların ruhuna tam uyğundur. Cənab Prezident İlham Əliyevin apardığı gömrük islahatları sürətlə dəyişən infromasiya-kommunikasiya texnologiyalarının, həmçinin qloballaşan dünyada nəqliyyat-logistika və liberal ticarətin gətirdiyi yeniliklərlə ayaqlaşır,- deyə V.Qasımlı vurğulayıb.