AzVision.az xəbər verir ki, bu barədə Avropa Xarici Əlaqələr Şurasının (ECFR) direktoru Mark Leonard öz təhlilində qeyd edib O, materialında XX və XXI əsrlərin soyuq müharibələrini müqayisə edərək, 2023-cü ildəki qarşıdurmanın əsasının əvvəlki kimi parçalanma - qütbləşmə olduğunu israr edib.

Məqalədən müəyyən fraqmentləri təqdim edirik:

"ABŞ prezidenti Co Bayden bu yaxınlarda müttəfiqləri Yaponiya və Cənubi Koreya liderlərini Çini necə saxlamağı və Rusiyanın təsirinə (məsələn, Afrikanın Sahel bölgəsində, bu yaxınlarda bir sıra çevrilişlər oldu) qarşı necə mübarizə aparmağı müzakirə etmək üçün Kemp-Devidə dəvət edib. Bu arada BRİKS ölkələrinin - Braziliya, Rusiya, Hindistan, Çin və Cənubi Afrikanın liderləri İkinci Dünya Müharibəsindən sonra yaradılan beynəlxalq qurumlar üzərində Qərbin hökmranlığını tənqid etmək üçün Yohannesburqda toplaşıblar. Bu, Soyuq Müharibə tarixçilərinə dejavu hissi vermək üçün kifayət idi.

Bu gün Qərbin əsas rəqibi Sovet İttifaqı deyil, Çindir. BRİKS isə Varşava Paktı deyil. Lakin dünya Soyuq Müharibədən sonrakı nizamın dağılmasından sonra qeyri-müəyyənlik dövrünə qədəm qoyduqca, paralellər bir çoxlarını bundan sonra nələrin baş verə biləcəyini anlamaq üçün 1989-cu ildən əvvəlki konseptual modellərə müraciət etməyə inandırmaq üçün kifayətdir. Buraya ABŞ və Çin daxildir, baxmayaraq ki, hər biri öz modelinə mərc edir.

İkinci Dünya Müharibəsinin sonu və Berlin divarının yıxılması ilə beynəlxalq nizamı formalaşdıran iki əsas qüvvə arasında dünyanı iki düşərgəyə ayıran ideoloji qarşıdurma və müstəqillik istəyi var idi ki, bu da dünyadakı ölkələrin sayının artmasına gətirib çıxardı. Belə ki, 1945-ci ildə dünyada 50 dövlət var idisə, 1989-1991-ci illərdə onların sayı 150-dən çox oldu. İki qüvvə qarşılıqlı əlaqədə olduğu müddətdə ideoloji qarşıdurma üstünlük təşkil edirdi: müstəqillik uğrunda mübarizə çox vaxt proxy müharibələrə çevrilir və ölkələr ya bloka qoşulmağa, ya da “qoşulmama”ları ilə özlərini müəyyən etməyə məcbur olurlar.

ABŞ bu dəfə də oxşar dinamikanın hakim olacağına inanır. Sovet İttifaqının dağılmasından sonra ilk həmyaşıd rəqibi ilə qarşılaşan Birləşmiş Ştatlar öz müttəfiqlərini “soyuq müharibənin qarşısının alınmasının iqtisadi variantı” və “risklərin azaldılması” strategiyası ətrafında birləşdirməyə cəhd edib.

ABŞ ilk növbədə ideoloji qütbləşmə ilə idarə olunan ikinci soyuq müharibəni gözləsə də, Çin qlobal parçalanma üzərində mərc edir. Ancaq Çinin fikrincə, suverenlik və müstəqillik arzusu soyuq müharibə tipli blokların formalaşması ilə prinsipcə uyğun gəlmir.

Bunun əvəzinə Çin çoxqütblü dünya gözləyir. Çin ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi bloka qarşı döyüşdə qalib gələ bilməsə də, prezident Si Cinpin parçalanmış dünya düzənində böyük güc kimi yerini tuta biləcəyinə əmindir. Hətta Amerikanın ən yaxın müttəfiqləri də ABŞ liderlərinin bütün səylərinə baxmayaraq, parçalanma tendensiyasından sığortalanmayıb. Kemp Deviddə keçirilən son sammitə nəzər salaq: bəzi KİV-lər “yeni soyuq müharibə” elan etsə də, onun iştirakçılarının maraqları bir neçə istiqamətdə ayrıldı: Cənubi Koreyanın əsas diqqəti Şimali Koreyaya yönəlib və zirvə görüşündən sonra elan edilən kəşfiyyat məlumatlarının bölüşdürülməsi sazişləri və nüvə məsləhətləşmələri onların Şimali Koreya diktatoru Kim Çen Inın rejimini dəf etmək əzmlərinin və Çinə qarşı hərəkətliliyin siqnalı idi.

Saheldəki vəziyyətə gəlincə, o, soyuq müharibənin klassik proxy qarşıdurmasının bütün xüsusiyyətlərinə malikdir. Burkina Faso, Qvineya və Mali hərbi çevrilişlərin qurbanı olduqdan sonra ABŞ və Fransa regionda Qərbin dəstəyinin son dayağı olaraq Niger hökumətinə güvənməyə başladılar. Yevgeni Priqojinin dövründə Rusiyanın muzdlu ordusu "Vaqner" qrupu Malinin idarəçiliyinə əhəmiyyətli təsir göstərmiş və praktiki olaraq Mərkəzi Afrika Respublikasına rəhbərlik edirdi. ABŞ və Fransanın son istəyi isə Vaqnerin bölgədə daha bir mövqe qazanması idi.

Bəlkə də ən böyük sürpriz BRİKS-ə altı ölkənin - Argentina, Misir, Efiopiya, İran, Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin gələn ilin əvvəlində tamhüquqlu üzv olacağını elan edilməsi oldu. Sammit öncəsi redaksiya yazılarına baxmayaraq, Çin Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ kimi ölkələrin vicdanlı anti-Qərb blokuna qoşulacağına dair heç bir illüziyaya qapılmır; Çinin məqsədləri daha incədir.

BRİKS-ə qoşulmaq ölkələrin fəaliyyət azadlığını artırır - məsələn, alternativ maliyyə mənbələrinə çıxışı artırmaqla və ya son nəticədə ticarət, investisiya və ehtiyatlar üçün ABŞ dollarına uyğun alternativ təmin etməyə yardım edir. Ölkələrin Qərbdən asılı olmadığı, lakin başqa variantları araşdırmaqda sərbəst olduğu dünya Çin tərəfdarı olan daha dar, daha sadiq bir ittifaqın edə biləcəyindən daha çox ölkənin maraqlarına yaxşı xidmət edir.

Beləliklə, fövqəlgüclərin dünyanın qalan hissəsini, xüsusən də getdikcə daha çox güvənən “orta gücləri” tərəf seçməyə məcbur etmək üçün kifayət qədər iqtisadi, hərbi və ya ideoloji təsirə malik olmadığı bir dünyanın mənzərəsi ortaya çıxır. Cənubi Koreyadan tutmuş Nigerə, BRİKS-in yeni üzvlərinə qədər ölkələr fövqəldövlətlərə sədaqət andı içməkdənsə, öz məqsəd və maraqlarını təbliğ edə bilərlər.

Çoxlarına göründüyü kimi, ən azı ABŞ-da, yeni soyuq müharibə köhnə qütbləşmə məntiqinə deyil, yeni parçalanma məntiqinə söykənir. BRİKS-in yüksəlişinə baxsaq, bu yeni məntiqi cəlbedici hesab edən ölkələrin sayı az deyil",- deyə materialda qeyd edilib.

Aytən Zəhra
AzVision.az